W sytuacji wypadku drogowego, zwłaszcza z udziałem pojazdu ciężarowego lub autobusu, skutki mogą być poważne zarówno dla zdrowia uczestników ruchu, jak i dla mienia. Osoba pokrzywdzona zazwyczaj zwraca się o wypłatę odszkodowania do zakładu ubezpieczeń sprawcy zdarzenia. Tymczasem towarzystwo ubezpieczeniowe może odmówić wypłaty świadczenia lub zażądać zwrotu już wypłaconej kwoty, jeśli wykaże, że badania lekarskie lub psychologiczne kierowcy zawodowego zostały wykonane z naruszeniem wymogów ustawowych albo w sposób pozorny, bez rzeczywistej oceny stanu zdrowia. Fałszerstwo danych o zdolności psychofizycznej kierującego podkopuje bezpieczeństwo na drodze, podważa zaufanie społeczne wobec branży transportowej i naraża winnego na konsekwencje prawne.
Cel i znaczenie badań psychologicznych i lekarskich kierowców zawodowych
Jak wskazuje ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 2024 poz. 2401 ze zm.), głównym celem badań lekarskich i psychologicznych jest ocena zdolności kierowcy do bezpiecznego prowadzenia pojazdu. Kierowcy zawodowi, realizujący przewóz towarów lub osób na długich trasach, w warunkach ciągłego zmęczenia i pod wpływem stresu, podlegają surowszym wymogom: corocznym badaniom lekarskim oraz psychologicznym co pięć lat. Orzeczenie uzyskiwane w toku tych badań stanowi potwierdzenie braku przeciwwskazań zdrowotnych, takich jak zaburzenia układu krążenia, deficyty sensoryczne czy problemy natury psychicznej. Właściwie przeprowadzone badania minimalizują ryzyko, że kierowca nie będzie w stanie odpowiednio zareagować na zagrożenie na drodze.
Konsekwencje fałszowania dokumentów zdrowotnych przez kierowców zawodowych
W środowisku transportowym coraz częściej spotyka się przypadki, w których kierowcy zawodowi – czasem za namową nieuczciwych pośredników lub pracowników placówek medycznych – decydują się na zdobycie orzeczeń o zdolności do pracy w sposób nielegalny. Kuszące wydają się oferty obejmujące szybkie badanie psychologiczne lub szybkie badanie lekarskie, które w rzeczywistości często nie są przeprowadzane rzetelnie lub w ogóle nie mają miejsca, a ich „wynik” to jedynie fałszywy dokument.
Takie działania, choć pozornie oszczędzają czas i pieniądze, niosą za sobą poważne konsekwencje prawne i finansowe. Fałszowanie dokumentacji medycznej stanowi przestępstwo, które może skutkować odpowiedzialnością karną, w tym grzywną, a nawet karą pozbawienia wolności. Co więcej, w przypadku uczestnictwa w wypadku drogowym, osoba posługująca się podrobionym zaświadczeniem – niezależnie od stopnia swojej winy – może zostać całkowicie pozbawiona prawa do odszkodowania. Ubezpieczyciel ma wówczas podstawy do odmowy wypłaty świadczeń, a poszkodowany kierowca może nie tylko nie uzyskać rekompensaty, ale dodatkowo odpowiadać finansowo za szkody wyrządzone osobom trzecim.
Warto również podkreślić, że posługiwanie się fałszywym orzeczeniem w razie kontroli drogowej lub kontroli ze strony inspekcji pracy może skutkować cofnięciem uprawnień zawodowych, wpisem do rejestru skazanych oraz trwałym usunięciem z zawodu. Nawet jeżeli szybkie badanie psychologiczne czy szybkie badanie lekarskie wydają się atrakcyjną alternatywą wobec pełnej procedury, tylko rzetelne, legalnie przeprowadzone badania gwarantują bezpieczeństwo zarówno kierowcy, jak i innych uczestników ruchu drogowego.
Podstawy prawne do odmowy lub zwrotu odszkodowania
Zakład ubezpieczeń, po stwierdzeniu, że zaświadczenie lekarskie lub psychologiczne zostało wystawione bez przeprowadzenia odpowiednich badań, może skorzystać z uprawnień przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z artykułem 815 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli umowa ubezpieczenia została zawarta w złej wierze, ubezpieczyciel ma prawo odstąpić od umowy lub zmniejszyć wysokość świadczenia. Natomiast art. 828 § 1 pkt 2 reguluje zwrot nienależnie pobranych odszkodowań. Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych nakłada dalsze ograniczenia: w art. 8 pkt 5 i w art. 11 ust. 2 przewidziana jest możliwość uznania, że ochrona ubezpieczeniowa nie powstała lub wygasła, jeżeli w dokumentach składanych przy zawarciu polisy zamieszczono nieprawdziwe informacje istotne dla oceny ryzyka.
Odpowiedzialność karna i dyscyplinarna
Decyzja o zakwestionowaniu polisy może prowadzić nie tylko do odmowy wypłaty, ale i do rozwiązania umowy od początku. Jednocześnie fałszowanie badań pociąga za sobą odpowiedzialność karną. Kodeks karny w artykule 271 § 1 penalizuje wystawianie lub posługiwanie się fałszywym zaświadczeniem lekarskim w celu wyłudzenia korzyści majątkowej karą pozbawienia wolności do lat trzech. Art. 297 § 1 Kodeksu karnego przewiduje karę od trzech miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności za posługiwanie się sfałszowanym dokumentem. Również sami lekarze i psychologowie, którzy wystawili orzeczenie bez przeprowadzenia badania, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności dyscyplinarnej przed okręgową izbą lekarską lub psychologiczną.
Roszczenie regresowe ubezpieczyciela i skutki dla przewoźnika
Z punktu widzenia ubezpieczonego konsekwencje nadużycia sięgają dalej niż tylko utraty świadczenia. Zakład ubezpieczeń może po wypłacie odszkodowania dla osoby poszkodowanej wystąpić z roszczeniem regresowym wobec sprawcy zdarzenia. Odszkodowanie regresowe, oparte na art. 44 ustawy Prawo przewozowe, może łączyć się z działaniami dochodzenia zwrotu nienależnych wypłat na drodze cywilnej lub administracyjnej. W efekcie przewoźnik jako pracodawca lub zleceniodawca kierowcy również naraża się na koszty zwrotu środków oraz na utratę reputacji.
Perspektywa poniesienia kar karnych, dyscyplinarnych i cywilnych powinna skłaniać kierowców i przewoźników do korzystania jedynie z akredytowanych ośrodków medycznych i psychologicznych takich jak Pracownia Test. Placówki te posiadają stosowne uprawnienia, a ich procedury obejmują badania niezbędne do wydania orzeczenia zgodnego z prawem. W przypadku wątpliwości ubezpieczyciele coraz częściej korzystają z usług biegłych oraz analizują informacje z krajowych rejestrów orzeczeń.
Podsumowując, rzetelne i transparentne podejście do badań psychologicznych i lekarskich kierowców zawodowych stanowi fundament bezpieczeństwa drogowego i prawidłowego funkcjonowania rynku przewozowego. Naruszenie tych standardów z wykorzystaniem fałszywych zaświadczeń grozi szeregiem negatywnych skutków: od utraty prawa do odszkodowania, przez konieczność zwrotu wypłaconych świadczeń, aż po odpowiedzialność karną i utratę wiarygodności zawodowej. Dlatego też warto pamiętać, że uczciwość w obszarze oceny zdolności psychofizycznej kierowcy to nie tylko obowiązek prawny, ale i gwarancja zachowania najwyższych standardów bezpieczeństwa na polskich drogach.
